AYT Edebiyat | İslamiyetin Kabülünden Önceki Türk Edebiyatı I

A. SÖZLÜ EDEBİYAT

M.S. 8 yüzyıla gelinceye kadarki, Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdeki edebiyattır.
Sözlü olarak üretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür.
"Kopuz" adı verilen sazla dile getirilmiştir.
Ulusal ölçümüz olan "hece ölçüsü" kullanılmıştır, nazım birimi dörtlüktür.
Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir.
Döneme yönelik en eski kaynak Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lugatit Türk adı eseridir.
Şairlere "kam, baksı, ozan" gibi isimler verilir.

• Sav, sagu, destan, koşuk dönemin nazım birimleridir.

 Destan

Epik şiirin en güzel örnekleri olan destanlarda olağanüstü olayların, doğaüstü kahramanların, tanrıların savaşlarının yanı sıra; milletlerin inanışı, yaratılış ve var oluş konusundaki düşünceleri, dini-milli-sosyal olayları, özlemleri ve düşleri dile getirilir.

Olay çevresinde gelişen edebi metinlerdir.
Dünyada edebiyatın ilk ürünlerini teşkil ederler. Eski yunanda "epope" adıyla geçer.
Üç aşamadan oluşur; çekirdek (destanın konusu ve olayın gerçekleşmesi), yayılma (olayın dilden dile, nesilden nesile yayılması), derleme (sözlü gelenekte yaşayan destan parçalarının bir şair tarafından derlenmesi).

İlk Türk Destanları

1. Altay Yakut Dönemi: YARATILIŞ
2. Saka Destanları: ALP ER TUNGA, ŞU
3. Hun Destanları: OĞUZ KAAN, ATTİLA
4. Göktürk Destanları: BOZKURT, ERGENEKON
5. Uygur Destanları: TÜREYİŞ, GÖÇ

Destanlar anlatımdaki olağanüstü özellikler ayıklandığında ulusların tarihini aydınlatan en önemli kaynaklardır.

Koşuk

Belli dönemlerde "sığır" adı verilen av törenlerinde, şölenlerde, tüm boyların erkekleri bir araya gelerek eğlenirlerdi. Bu eğlencelerde söylenen çoğunlukla aşk, yiğitlik, doğa temalı şiirlere koşuk denirdi.

7'li hece ölçüsüyle söylenir. Kafiye şeması: aaab'dir.
İlk kez Divan-ı Lügat-it Türk'te yazıya geçirilmiştir.

Sagu

Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde söylenen şiirlerdir.
Ölenin dürüstlüğü, fazileti anlatılır.
7'li hece ölçüsüyle söylenir, kafiye şeması aaab'dir.

Sav

Bügunkü atasözlerinin ilk halidir.

Aç ne yimes, tok ne times.
Emegüge bulut, yük bolur.